Als we er van uitgaan dat in een kenniseconomie werken en leren steeds dichter bij elkaar komen te liggen, dan is het alleszins van belang om aandacht te besteden aan de vormen van leiderschap die het werken-leren bevorderen. Dit leiderschap dient uit te nodigen tot de ontwikkeling van de professionaliteit, daar ruimte voor te bieden en medewerkers te ondersteunen in hun leeractiviteiten.

Positioneel leiderschap

Onze beelden en opvattingen over leiderschap zijn in de loop van de geschiedenis sterk gevormd door de beelden van de leider als held, de grote voorganger en de dappere beschermer. Het concept van het leiderschap zoals we dat doorgaans vinden in de vorm van de politieke leider, bestuurder, directeur, bedrijfsleider, met een duidelijke positie, status en gezagsrelatie ten opzichte van de volgers, is zeer dominant in ons denken over het organiseren van het werk en de samenleving. De meest verlichte vorm die we kennen van het positionele leiderschap is het transformationele leiderschap.

Gespreid leiderschap

Het leiderschap in het complexe samenwerkingsverband van een team kenniswerkers ligt echter niet bij één machtige representant. Het lijkt alsof het leiderschap gespreid is en in overeenkomst met bekwaamheid, ervaring en de uit te voeren werkzaamheden. Iedereen in het team oefent invloed uit, wat echter pas effect heeft zodra de andere deelnemers dat toestaan. Inmiddels zijn we al zeer vertrouwd met communities, crowds en clouds met een geheel eigen dynamiek van hiërarchieloze informatie-uitwisseling, leren en beïnvloeding. Het gaat vooral om het erkennen en waarderen van elkaars ervaring en expertise, het claimen van invloed, en het elkaar gunnen van een leidinggevende rol op specifieke thema’s en onderwerpen.

Deze verschuiving van positioneel naar gespreid leiderschap vraagt om nieuwe bekwaamheden; zowel van de formele leiders, als ook van de medewerkers.

Deze tekst is een bewerking van de oratie met de titel: Leiderschapspraktijken in een professionele ruimte die Joseph Kessels op 30 maart 2012 uitsprak bij de aanvaarding van de Leerstoel Educational Leadership aan de Open Universiteit.